Πέμπτη 26 Μαΐου 2016

ΘΕΟΣ ΗΦΑΙΣΤΟΣ - GOD HEPHAESTUS



 
Στη ραψωδία Σ της Ιλιάδας παρακολουθούμε τη περίφημη οπλοποιία, σκηνή κατά την οποία αναγγέλλεται αρχικά στον Αχιλλέα ο θάνατος του αδελφικού του φίλου Πατρόκλου, στη συνέχεια η κατασκευή των όπλων του Αχιλλέα και η παρουσίαση τους για να αντιμετωπίσει τον δολοφόνο του Πατρόκλου, Έκτορα. Σε αυτό το επεισόδιο η Θέτις, μητέρα του Αχιλλέα παρακαλεί τον Ήφαιστο, θεό της σιδηρουργίας και γενικότερα των κατασκευών να φτιάξει τα όπλα του Αχιλλέα. Το αποτέλεσμα όπως ο ίδιος ο ποιητής ομολογεί παρακάτω, είναι εκπληκτικό και μεγαλειώδες, αφού στην ασπίδα του Αχιλλέα επάνω απεικονίζεται ένας ολόκληρος κόσμος. 

Το παραπάνω επεισόδιο, είναι τυπικό της θέσης των θεών στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία και σκέψη. Οι θεοί λοιπόν, για τους αρχαίους Έλληνες δεν είναι μόνο κάποια υπέρτατη και δυσπρόσιτη δύναμη, αν και σε κάθε περίπτωση παραμένουν σαφώς ανώτεροι σε σχέση με τους θνητούς. Στους αρχαίους ελληνικούς θεούς, όπως η ίδια τους η λατρεία υπαγορεύει, προσδίδονται ανθρώπινα χαρακτηριστικά, συνεπώς μπορούμε να μιλούμε για το κυριότερο γνώρισμα τους, τον ανθρωπομορφισμό τους. Βέβαια πρώτου προχωρήσουμε, είναι απαραίτητο να κάνουμε 2 ακόμη σημαντικές διευκρινίσεις απαραίτητες για την κατανόηση της αρχαιοελληνικής θεολογίας. Αρχικά, πρέπει να επισημάνουμε το γεγονός ότι οι αρχαίοι ελληνικοί θεοί δεν είναι μόνο δώδεκα, δηλαδή στο πολυθεϊκό σύστημα λατρείας που συναντούμε δεν έχουμε μόνο το γνωστό δωδεκάθεο αλλά και μια σειρά από άλλες μικρότερες θεότητες, ελάσσονες μορφές που λειτουργούν συνήθως επικουρικά στις κυριότερες θεότητες (δωδεκάθεο) ή ακόμη και μια σειρά από ημίθεους και ημίθεες. Επιπλέον δεν μπορούμε να κάνουμε λόγο για αρχαία ελληνική θρησκεία αφού κάτι τέτοιο δεν υφίσταται ούτε ως έννοια ακόμη, αλλά μιλούμε για λατρεία θεοτήτων η οποία διέφερε από μέρος σε μέρος (Αθήνα - Λέσβος - Μακεδονία - Ήπειρος κτλ ) και από οίκο σε οίκο. Δηλαδή πέραν κάποιων βασικών αρχών και αντιλήψεων σχετικά με τα των θεών η λατρεία μιας θεότητας αλλά και η μυθολογία - θεολογία της διέφερε από μέρος σε μέρος, ενώ κατά τόπους βρίσκουμε να λατρεύονται άλλες μικρότερες τοπικές θεότητες και να απορρίπτεται η λατρεία άλλων κυριοτέρων (πανελλήνιων) θεοτήτων. Ουσιαστικά δε μιλούμε για θρησκεία αλλά μόνο για εκδηλώσεις λατρείας, για το λόγο ακριβώς ότι δεν υπάρχει δόγμα. 

Ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορών διέπει τις σχέσεις των θεών μεταξύ τους αλλά και μεταξύ των ανθρώπων (μίση, ζήλιες πάθη, έριδες κτλ ). Συνεπής στους παραπάνω ορισμούς είναι και η μυθολογία του Ηφαίστου η οποία όμως δεν είναι ενιαία αλλά παρακολουθούμε μια ποικιλία εκδοχών της. 

Ο Ήφαιστος λοιπόν όπως προκύπτει από τις μυθολογικές του εκδοχές είναι “δημιοεργός” (δήμος + έργον) δηλαδή δημιουργός, κατά την αρχαία ελληνική αντίληψη τεχνίτης, εν προκειμένω σιδηροτεχνίτης, ένας επιδέξιος μεταλλουργός. Ήταν ο θεός του πυρός, της φωτιάς και της λάβας, της χρήσης και της εφαρμογής της φλόγας για την επίλυση πρακτικών και ανθρώπινων αναγκών αλλά και σε επίπεδο εννοιολογικό η ανθρώπινη δημιουργία, επινοητικότητα και έμπνευση. 

Η σχέση του Ηφαίστου με τον Δία, είναι σχέση υποταγής. Ο Ήφαιστος είναι πάντα εκείνος που κάνει τα θελήματα του πατέρα του Δία. Είναι αυτός που κατ΄ εντολή του Δία αιχμαλώτισε τον Προμηθέα, δωρητή της φωτιάς στο ανθρώπινο γένος. Ακόμη είναι εκείνος που πάντα εμφανίζεται να σφυρηλατεί τους κεραυνούς, την αιγίδα και το σκήπτρο του Δία. Κατά το μύθο δίδαξε, μετά την έλευση του στη Λήμνο, τη τέχνη της μεταλλουργίας στους φτωχούς κατοίκους της. Γι’ αυτό και λατρεύτηκε, ένας παραπεταμένος από τον Όλυμπο θεός όχι μόνο στη Λήμνο αλλά και σε όλο το πανελλήνιο. Αντίθετα με του υπόλοιπους θεούς χαρακτηρίζεται από “καλοσύνη” και “αγαθοσύνη”, λίγες είναι μόνο οι περιπτώσεις που χρησιμοποιεί καταστροφικά τη δύναμη του. Η κακή αντιμετώπιση του από τους υπόλοιπους θεούς φαίνεται να υπάρχει λόγω της κακής, πολύ άσχημης εμφάνισης του, κατά κάποιες μυθολογικές εκδοχές. Συνήθως περιγράφεται ως μελανός στο πρόσωπο και άσημος, ενώ σχεδόν πάντα εμφανίζεται να κουτσαίνει, ενώ σύμφωνα και με άλλες περιγραφές είναι κοντός και χοντρός. Τέλος, σύμβολα του είναι το σφυρί και στο κεφάλι του το χαρακτηριστικό σκουφάκι των δημιοεργών - τεχνιτών. 
Η ετυμολογία του ονόματος του δεν είναι απολύτως ξεκάθαρη με της κυριότερες υποθέσεις να είναι ότι στη πρώτη προκύπτει από το απαρέμφατο του ρήματος άπτω > ηφθαι (σημαίνει: είναι αναμμένο) και στη δεύτερη από το Ήβη (σημαίνει: ζωή) με τη μετατροπή του β σε φ.  

Τη μυθολογία που περιβάλει τον Ήφαιστο είναι δύσκολο ως επί το πλείστον να αναφέρουμε, ωστόσο μπορούμε να σταχυολογήσουμε ορισμένες από τις κυριότερες μυθολογικές εκδοχές που συναντούμε. 

Γονείς του Ηφαίστου φαίνονται να είναι η Ήρα και ο Δίας, ενώ  κατά μια άλλη εκδοχή ο Ήφαιστος μάλλον γεννήθηκε από παρθενογένεση από την Ήρα, όπως αντίστοιχα είχε συμβεί με τη περίπτωση της Αθήνας από τον Δία. Σύμφωνα με τη πιο συνηθισμένη εκδοχή του μύθου ο Ήφαιστος πετάχτηκε από τον Δία στη Λήμνο όπου και κατά τη πτώση του όπως ομολογείται, σακατεύτηκε. Βέβαια και εδώ έχουμε κι άλλη μυθολογική αφήγηση κατά την οποία ο Ήφαιστος εκσφενδονίστηκε από τον Δία στη Λήμνο γιατί στο τσακωμό του με την Ήρα ο Ήφαιστος πείρε το μέρος της μητέρας του. Όμως δε μένουμε εδώ, καθώς συναντούμε κι άλλες προσεγγίσεις η οποίες μας διηγούνται ότι ο Ήφαιστος πετάχτηκε στον ωκεανό από τη μητέρα του αυτή τη φορά, όντας νεογέννητος λόγω της αποκρουστικής εμφάνισης του. Στον ωκεανό τον βρήκαν και τον ανέθρεψαν οι Θέτις και η Ευρυνομη για 9 χρόνια, στη διάρκεια των οποίων ο Ήφαιστος έστησε το πρώτο του εργαστήριο στο βυθό σφυρηλατώντας όμορφα αντικείμενα για τις 2 όμορφες θεότητες. Σε αυτό το σημείο του μύθου βρισκόμαστε πάλι μπροστά σε 2 δρόμους που σύμφωνα με το πρώτο η Ήρα είδε τα κοσμήματα της Ευρυνομης και της Θέτιδας, τα ζήλεψε γι’ αυτό και έφερε πάλι κοντά της τον γιο της στον Όλυμπο προσφέροντας του ένα νέο σύγχρονο εργαστήριο. Κατά τη δεύτερη εκδοχή ο Ήφαιστος επέστρεψε στον Όλυμπο προσφέροντας ένα θρόνο στη μητέρα του για εκδίκηση, καθώς αυτός αποδείχθηκε παγίδα για την ίδια, αφού την εγκλώβισε μέσα στα αόρατα δεσμά του. Για αντάλλαγμα το Ήφαιστος ζήτησε σύζυγο του από τον Δία, τη πανέμορφη θεά Αφροδίτη, κάτι το οποία και τελικά έγινε για να απελευθερώσει την Ήρα. Τέλος, κατά μια άλλη εκδοχή του μύθου ο Διας γκρέμισε το θεό Ήφαιστο στη Λήμνο από τον Όλυμπο γιατί βοήθησε τη μητέρα του όταν εκείνη βρισκόταν κρεμασμένη από τον ουράνιο θόλο γιατί έστειλε μια θύελλα στον Ηρακλή. Στη Λήμνο επάνω ο Ήφαιστος έχτισε το εργαστήριο του και δίδαξε τη μεταλλουργία στους κατοίκους. Έδρα του, όπως προκύπτει ήταν το αρχαίο ηφαίστειο του νησιού. 

Σχετικά με τη λατρεία του θεού, η πιο λαμπρή γιορτή του εντοπίζεται στη Λήμνο φυσικά στη ομώνυμη πόλη - ιερό Ηφαιστία (σημερινός αρχαιολογικός χώρος). Ο εορτασμός διαρκούσε 9 μέρες και χαρακτηριστικό του τυπικού που ακολουθούνταν ήταν οι λαμπαδηδρομίες. Κατά τη διάρκεια των εορτών σβήνονταν στο νησί κάθε εστία αναμμένη και αναμένονταν η άφιξη του καινούριου φωτός με πλοίο από τη Δήλο. 

Τέλος, αξίζει να αναφέρουμε λίγα λόγια για την Ηφαιστία τη μια από τις δυο πόλεις - κράτη του νησιού. Η Ηφαιστία αποτελούσε την έδρα λατρείας του προστάτη της θεού Ηφαίστου. Σήμερα τη γνωρίζουμε μόνο ως αρχαιολογικό τόπο που περιλαμβάνει ένα αρχαίο θέατρο.  Οι ανασκαφές που ακόμη βρίσκονται σε εξέλιξη και δε παύουν να εκπλήσσουν του αρχαιολόγους με τα ενδιαφέροντα ευρήματα. Η έναρξη της Ηφαιστίας φαίνεται να τοποθετείται ήδη στη Μυκηναϊκή εποχή (1000 π.Χ.) με την ακμή της να βρίσκεται ανάμεσα στον 7ο - 1ο αιώνα π.Χ. και να ερημώνει στους πρωτοβυζαντινούς χρόνους, καθώς οι κάτοικοι της αναζητήσαν νέους τόπους. Οι ανασκαφές έχουν φέρει στο φως ένα ιερό, νεκροπόλεις, λουτρά, ένα ανάκτορο, καθώς και ένα θέατρο της ελληνιστικής περιόδου, το οποίο πριν τη τελική του φάση που μας διασώζεται σήμερα πέρασε από διάφορες άλλες προγενέστερες κατασκευαστικές φάσεις.
Αν μη τι άλλο, το αρχαίο θέατρο ίσως είναι η κορωνίδα των αρχαιολογικών ανασκαφών. Σήμερα, υπό την εποπτεία των αρμόδιων φορέων, κάθε χρόνο το καλοκαίρι στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Ηφαιστίας πραγματοποιούνται επιλεγμένες θεατρικές παραστάσεις. 

In the Iliad rhapsody G we watch the famous gunsmith, a scene where they announce to Achilles the death of his brotherly friend Patroclus, which is followed by the construction of Achille’s arms and presenting them to face the killer of Patroclus, Hector. In this episode Thetis, Achilles’ mother, asks Hephaestus, god of iron and general construction to built Achilles weapons. The result, as the poet himself confesses below, is amazing and magnificent!! Ηis shield was illustrated with the entire world.
The above episode is typical of the gods place in ancient Greek literature and thought. Therefore the gods for the ancient Greeks are not only a supreme and inaccessible power, but in all cases remain clearly superior compared to mortals. As their own worship dictates, ancient Greek gods are given human characteristics, thus we can talk about their anthropomorphism. Of course before we proceed it is necessary to make two more important clarifications for the understanding of ancient theology. First,  we must point out that ancient Greek gods are not only the twelve known gods but  also a number of minor gods, minor figures that usually work alongside the main (twelve) gods or even a number of demigods and demigoddesses. In addition, we cannot speak of ancient Greek religion as this did not exist as a concept yet, but we are talking about the worship of deities which differs from place to place (Athens, Lesvos, Macedonia, Epirus etc.) and from house to house. Beyond some basic principles and concepts regarding the worship of a god, the mythology- theology differs from place to place, while in different sites we find other smaller local gods worshipped while the worship of the major (Pan-Hellenic) gods is discarded. So basically we can’t talk about a religion but only about worship events, for the reason that there is no dogma.
A wide range of behaviors regulate the relations between the gods but also between gods and people (hatreds, jealousies, passions, quarrels etc.). Consistent in the above definitions is also the mythology about Hephaestus which is not consistent and there is  a variety of versions.
Thus Hephaestus, as it follows from the mythological versions, is a “dimioergos” (dimos=commune +ergon=work) i.e. creator, as the ancient Greek concept craftsman, in this case sidirotechnitis, a skillful smith. He was the god of fire and lave, responsible for the use and application of fire to resolve practical and human needs but also in a conceptual level for human creativity, ingenuity and inspiration.
Hephaestus' relationship with Zeus is a submissive relationship. He is always the one doing errands for his father Zeus. He was the one who, after Zeus’ command, captivated Prometheus, the giver of fire to mankind. Also he is the one who always appears to forge Zeus’ lightning, aegis and scepter. According to the myth, after his arrival in Limnos, he taught the art of metallurgy to the poor residents. This is why he was worshiped, a prolonged god from Olympus, not only in Limnos but all around Greece. Unlike other gods he is characterized by “goodness” and “kindness”, and in only a few occasions he uses his power catastrophically.  His poor treatment from the other gods seems to be because of his very ugly appearance, according to some mythological versions. Usually he is described as dark-skinned and inconspicuous, while he always appears to limp, though according to other descriptions he is short and fat. Finally his symbols are the hammer and the characteristic cap of dimioergon- craftsmen on his head.
The etymology of his name is not entirely clear with the main assumptions to be firstly deriving from the infinitive of the verb apto>ifthai (meaning: is lit) and the second from Ibi (meaning: life) with the conversion of b to f.
The Myths surrounding Hephaestus is a little bit difficult to mention, however, we can refer some of the major mythological versions which are known. Hephaestus seems to be the son of Hera 
and Zeus, while in another version, Hephaestus probably born by parthenogenesis by Hera, such as had happened in the case of Athens, the daughter of Jupiter.  According to the most common version of the myth, Hephaestus flew by Jupiter in Lemnos in where during the fall,he crippled. Of course, here we have another version of the myth, in which Hephaestus was hurled by Zeus in Lemnos because in a fight between Zeus and Hera, supported his mother.But however there also and some other versions of the myth, in which Hera throw Hyphestus in the ocean because he was too ugly. He was found in the ocean by Thetis and Eurinomi and they took care of his for nine years. In that period builded his first laboratory in order to make beautiful jewels for these two deities.At this part the myth, there are two versions. From the one hand someone told than Hera saw the jewels of Eurinomi and she was suprised. She asked Hephestus to come back and she offered him a new laboratory. In the other hand, some others told that Hephaestus returned to Olympus offering a throne to his mother. This throne was trapped and entrapped Hera inside the invisible shackles. Then Hyphestus 
asked from Jupiter to marry godess Afrodite, in order to release Hera. In Limnos Hyphestus builded his laboratory and  taught metallurgy in the residents. His home was the ancient volcano of the island. About the worship of the God, the most  glorious feast located in Lemnos in the city - sacred Hephaestia (current archaeological site).The celebration lasted nine days. During the nine these days nothing was lighten, as it was expected the arrival of new light by boat from Delos. Finally, it is worth mentioning Hephaestia, one of the two cities - Member of the island.Hephaestia was an established prostate worship of the god Hephaestus. Nowdays we know about an archaeological site that includes an ancient theater.
The excavations are still in progress and the archaeologists are  suprised with the interesting findings. The genesis of Hephaestia seems  to placed in the Mycenaean era(1000 BC) between 7-10th century BC and it has been deserted in the Byzantine period, as the residents began to explore new places to stay. The excavations have discovered a sanctuary, necropolis, baths, a palace and a theater of Hellenistic period, which has been passed by many construction phases. 
 In conclusion, the ancient theater is the pinnacle of archaeological excavations.  Today, under the supervision of the competent authorities, every summer many theatrical performances take place in the ancient theater of Hyphaestia.

ΚΕΙΜΕΝΟ: ΣΑΜΙΩΤΗΣ ΣΤΑΥΡΟΣ
ΜΕΤΆΦΡΑΣΗ: ΒΙΚΥ ΜΑΤΘΑΙΟΥ - ΚΩΣΤΑΣ ΔΙΚΡΑΝΗΣ